بررسی مفهوم فضا در نقشی راجپوت هند

حکمای شرق و متصوفه متفقاً برآنند که بین عالم عقلی که عالم مجردات محض است و عالم محسوس که عالم مادیات محض است، عالم دیگری وجود دارد که اهالی آن صورت دارند اما جسم مادی ندارند. اهالی این عالم واسط، فاقد ماده اند. این مرتبه از هستی را عالم مثال و خیال منفصل و نیز برزخ می خوانند. فضای نگارگری راجپوت نیز فضای عالم مثال است، از این جهت که نگارگر هندی مدل بیرونی عالم محسوس را صورت نمی بندد و چون اهل شهود و مکاشفه است آنچه را که تخیل او از فضای عالم مثالی انعکاس یافته است، بازآفرینی می کند .ترسیم این فضای مثالی و محدود نبودن آن به زمان و مکان عالم مادی و این جهانی سبب می شود که نگارگر راجپوت عناصر خود را در یک مکان از چند جهت رؤیت کند و هرگز از طبیعت دو بعدی کاغذ خارج نگردد. نقاشی راجپوت که تصویر عالم خیال به معنی فلسفی آن است، مسأله ی اصلی این پژوهش است. و برای بررسی این مسأله و فرضیات مبتنی بر آن، سعی شده که این نقاشی ها از منظر فلسفی و حکمی مورد توجه و تأمل قرار دهیم. در بررسی های انجام شده مشخص گردیده که استفاده از رنگهای غیر واقعی و عدم نمایش دورنماهای سه بعدی و سایه و روشن، دلالت بر تصور عالمی غیر از عالم سه بعدی مادی دارد. نقاشی این دوره بیشتر در حیطه ی سلوک تجلی یافته است و در پهنه ی بیان هنری می توان آن را آخرین بقایای اوج روح هندی در وادی نقاشی شمرد.